نقدی بر بیانیه مهر ۱۴۰۱ لاگ تهران

امروز (۲۴ مهرماه ۱۴۰۱) بیانیه‌ای از طرف «جمعی از اعضای [جامعه] نرم‌افزار آزاد» در وب‌گاه لاگ تهران در محکومیت سرکوب‌ها و بازداشت‌های اخیر در کشور منتشر شد. نکاتی را درباره این بیانیه لازم به ذکر می‌دانم.

پیش از هر چیز و نظر به نزدیکی افراد پشت تهیه این بیانیه به «بیانیه تیر ۹۹» لازم می‌دانم تقدیر کنم بابت عدم استفاده از عنوان «فعال نرم‌افزار آزاد». بایستی تقدیر کنم که بر خلاف بیانیه تیر ۹۹، تلاش کردند کوتاه بنویسند بلکه احتمالاً کم‌تر مشکلات‌شان برملا شود. با این وجود، بکار بردن عبارت اشتباه «اعضای نرم‌افزار آزاد» بجای «اعضای جامعه نرم افزار آزاد» در عنوان نشان می‌دهد که مشکلات عدیده بیانیه تیر ۹۹ ناشی از عجله و کمبود فرصت نبوده است.

محتوای این بیانیه خیلی سرراست است: محکومیت سرکوب و بازداشت‌های اخیر و درخواست آزادی بازداشت‌شدگان. متن بیانیه، یک متن به شدت عادی و سطحی در محکومیت سرکوب و بازداشت‌های اخیر در کشور است. چنین محکومیتی تا آن حد بی معنی است که حتی بسیاری از طرف‌داران حکومت هم چنین می‌کنند. اما چرا چنین محکومیت ساده‌ای باید به طور ناشناس منتشر شود؟ آن هم در زمانی که بسیاری از اعضای همین جامعه نرم‌افزار آزاد با صدای رسا و صریح و حتی بعضا رکیک علیه سیاست‌های سرکوب‌گرانهٔ حکومت در شبکه‌های اجتماعی و با اسم و رسم واقعی خود موضع گرفته و اعتراض می‌کنند!

آیا دون شان جامعه نرم‌افزار آزاد نیست که بعد از این همه بحران‌های عظیم در عرصه دیجیتال (همه‌گیری کرونا و مجازی شدن رویدادها، طرح صیانت و اکنون سرکوب اعتراضات و اختلال در ارتباطات) به جای دادن بیانیه‌ای پیش‌رو و راهگشا در این خصوص، به یک بیانیه کلی اکتفا کند که اگر عنوانش را حذف کنیم، توسط هر گروه دیگری هم میتواند صادر شده باشد؟ اشکالی ندارد که چنین بیانیه‌ای هم صادر شود اما آیا تنها بیانیه جامعه نرم‌افزار آزاد باید چنین بیانیه‌ای باشد؟ آیا از جامعه نرم‌افزار آزاد، با آن شعارها و ارزش‌ها و ایده‌های ظاهرا انقلابی و ساختارشکن باید انتظار چنین بیانیهٔ کلی‌ و عقیمی را داشت؟ آیا این جامعه نباید پیشرو باشد در ارائه ایده‌ها و راهکارهای آزاد برای حفاظت از حقوق دیجیتال مردم؟ اگر چنین نیست، فرق جامعه نرم‌افزار آزاد با باقی جوامع حوزه فناوری اطلاعات (IT) چیست؟ واقعیت میدانی به گواه تاریخ چند سال اخیر رویدادهای این جامعه و به‌خصوص تعطیلی عمده رویدادهای نرم‌افزار آزاد، مخصوصا همین لاگ تهران به ما می‌گوید هیچ فرقی نیست.

گفته می‌شود که این بیانیه نه از طرف لاگ تهران بلکه از طرف جمعی از اعضاست که می‌تواند ۲ یا تعداد بیشتری از افراد را شامل شود. گفته می‌شود که این بیانیه ادعایی از طرف دیگران نکرده و لذا اشکالی بر آن وارد نیست. این البته بهانه خوبی برای سلب مسئولیت است به‌خصوص اینکه مشخص نیست چه کس یا کسانی این بیانیه را نوشته و منتشر کرده‌اند. این حرف زمانی درست بود که این بیانیه در جایی غیر از گروه هماهنگی لاگ تهران تنظیم و در جایی غیر از وب‌گاه رسمی لاگ تهران منتشر می‌شد. یک نکته مهم این است که لاگ تهران، ناشر این بیانیه بوده و نه بازنشر دهندهٔ آن. لاگ تهران هرگز بیانیه‌های جشن روز آزادی نرم‌افزار سال‌های ۹۸ و ۱۴۰۰ را که به نظرم از نقاط افتخار تاریخ جامعه نرم‌افزار آزاد هستند بازنشر نکرد. لاگ تهران هرگز سابقه چنین کاری نداشته است و لذا نمی‌توان به راحتی با چنین استدلالی اصل مساله را پاک کرد.

ساعتی بعد از انتشار این بیانیه، ایران اینترنشنال این بیانیه را پوشش داد. این رسانه پدرسوخته‌تر از آن است که بخواهیم پاسخی شرافت‌مندانه برای اعمالش بیابیم. اما به نظر شما اگر این بیانیهٔ چند عضو (مثلاً ۲ یا بیشتر) جامعه نرم‌افزار آزاد را یک حساب شخصی منتشر می‌کرد آیا از چنین بازتابی برخوردار می‌شد؟ جامعه نرم‌افزار آزاد ایران چه زمانی این قدر اعتبار رسانه‌ای داشته است که الان صدور بیانه توسط چند عضو آن چنین بازتابی بخواهد پیدا کند؟ جز این است که به طرز ناشیانه‌ای، این افراد برای یک بیانیه به شدت معمولی، حتی حاضر نشده‌اند از خودشان مایه بگذارند و خودشان را پشت اعتبار لاگ تهران پنهان کرده‌اند؟

این کار به راحتی و در عین بی‌خردی، لاگ تهران را تبدیل به نقطه کانونی توجه دستگاه‌های امنیتی می‌کند. اگر این کار توسط افراد فعال در لاگ نوشته و منتشر شده بود وضعیت متفاوت می‌بود. به هر حال اگر لاگ تهران متعلق به کسانی است که برگزارش می‌کنند منطقا این حق را دارند که فعالیت مورد نظرشان را انجام دهند. مشخص هم می‌بود که چه کسانی چنان کرده‌اند و مسئولیت با ایشان بود. اما الان با وضعیتی مواجهیم که کسانی لاگ تهران را هزینه می‌کنند که لااقل در چند سال گذشته یا نقشی در برگزاری جلسات لاگ تهران نداشته‌اند یا مستقیم تصمیم به تعطیلی آن در دو سال گذشته گرفته بودند.

این بیانیه خواه‌ناخواه بیانیه لاگ تهران شناخته خواهد شد. سوال روشن من این است که چه کسانی پشت تنظیم این بیانیه و انتشارش در لاگ تهران بوده‌اند؟ به چه اعتباری دست به چنین کاری زده‌اند؟ چگونه مسئولیت کاری که کردند را می‌پذیرند؟ البته انتظاری برای دریافت پاسخ ندارم چرا که سابقه این افراد (به خصوص در تیر ۹۹) پر است از اقدامات غیرشفاف برای داشتن امکان فرار از پذیرش مسئولیت. این، مشت نمونه خرواری است از رویه‌های غلط در جامعه نرم‌افزار آزاد. رویه‌هایی که که صرفا اسیر شعار هستند تا درگیر یافتن راهکارهایی برای تقویت روحیه مشارکت، پویایی و خلاقیت در تولید، ارائه و تبلیغ ایده‌ها و راهکارهای آزاد به جامعه.

متأسفانه و به واسطه فضای آلوده حاکم بر جامعه لازم است بیان واضحات کنم که سرکوب اعتراضات به حق جامعه و دستگیری‌های فله‌ای و غیر قانونی به شدت محکوم است. ما به عنوان کسانی که لااقل در حرف، دغدغه ارزش‌های جنبش نرم‌افزار آزاد را داریم اخلاقاً بایستی فعالیت متفاوتی داشته باشیم.

بر خلاف تاریخی که در متن خبر تهلاگ به ۱۹ مهر اشاره دارد، این بیانیه در ۲۴ مهر منتشر شده است. این تاریخ از مخزن وبگاه تهران‌لاگ روی گیت‌هاب قابل تشخیص بود که این مخزن هم‌اکنون خصوصی شده است تا هیچ گونه ابهامی در خصوص ارتباط میان این بیانیه و لاگ تهران باقی نماند!